πέτρος

I

Όνομα αγίων της Ανατ. και της Δυτ. Oρθόδοξης Εκκλησίας.

1. Ένας από τους δώδεκα Απόστολους, τιμώμενος ως μια από τις μεγαλύτερες μορφές του χριστιανισμού. Το αρχικό όνομά του, που αλλάχτηκε από τον Ιησού σε Κηφά (πέτρα), ήταν Σίμων· γιος του Ιωνά, καταγόμενος από τη Βηθσαϊδά και ασκούσε το επάγγελμα του ψαρά στην Καπερναούμ, όταν τον κάλεσε, μαζί με τον αδελφό του Ανδρέα, ο Ιησούς. Η αρχαιότερη χριστιανική παράδοση εξηγεί ως εξής τους λόγους του πρωτείου του Π. μεταξύ των Αποστόλων: αυτός πρώτος αναγνώρισε την μεσσιανικότητα του Ιησού, ο οποίος τον έθεσε ύστερα ως θεμέλιο της Εκκλησίας και του εμπιστεύτηκε τα κλειδιά της βασιλείας των ουρανών (Ματθ. ιστ΄, 13 κ.ε.)· σ’ αυτόν ο Ιησούς εμφανίστηκε για πρώτη φορά μετά το θάνατό του (Λουκ. κδ΄, 34)· ο Π. είναι ο πρώτος από τους μαθητές που έκανε θαύμα (Πράξ. γ΄ 6 κ.ε) και προσηλύτισε έναν εθνικό, τον εκατόνταρχο Κορνήλιο (Πραξ. ι΄). Αν και άλλες ευαγγελικές μαρτυρίες τον παριστάνουν ως πρόσωπο αδύνατου χαρακτήρα, που δεν δίστασε να απαρνηθεί τον ίδιο τον Ιησού (Ματθ. κστ΄, 69 κε.), είναι βέβαιο ότι υπήρξε επικεφαλής της χριστιανικής κοινότητας της Ιερουσαλήμ, όπου ασκούσε αδιαμφισβήτητη εξουσία. Φυλακίστηκε από τον Ηρώδη Αγρίππα, αλλά ελευθερώθηκε κατά θαυμαστό τρόπο (Πράξ. ιβ΄) και ανέλαβε (προπάντων ύστερα από συνεννόηση με τον Παύλο, σύμφωνα με την οποία θα αφιερωνόταν στη διάδοση του χριστιανισμού μεταξύ των Εβραίων) ένα μεγάλο αποστολικό έργο, πηγαίνοντας στη Σαμάρεια, στην Αντιόχεια και ίσως και στην Κόρινθο· θεωρείται επίσης ιδρυτής της Εκκλησίας της Ρώμης, όπου έκανε δύο ταξίδια: το πρώτο μεταξύ 41 και 43 και το δεύτερο την εποχή του μαρτυρίου του, περίπου το 58. Δεν συμφωνούν όμως όλοι οι μελετητές στη χρονολογία αυτή: μερικοί την τοποθετούν αργότερα, μεταξύ 64 και 80, ενώ άλλοι προτιμούν να μην καθορίσουν τον πραγματικό τόπο όπου πέθανε ο Π. Η πιο διαδομένη και γενικότερα παραδεκτή παράδοση, είναι ότι ο Π. μαρτύρησε με σταυρικό θάνατο το 67. Πρόσφατα ανακοινώθηκε από τη Δυτική Εκκλησία, ότι κατά τις αρχαιολογικές ανασκαφές, που έγιναν στο Βατικανό, βρέθηκε ο τάφος του Πέτρου.

Στον Π. αποδίδονται, εκτός από αυτά που αναφέρονται στις Πράξεις των Αποστόλων, και δύο επιστολές, που περιλαμβάνονται στον κανόνα της Καινής Διαθήκης, αλλά που η γνησιότητα τους δεν έχει γίνει αποδεκτή από όλους. Η μνήμη του τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία μαζί με του Παύλου στις 29 Ιουνίου.

2. Π. ο Καπιτωλίων. Καταγόταν από την Καπιτωλία, πόλη της Συρίας, κοντά στη Δαμασκό. Όταν χήρεψε, έγινε μοναχός και αργότερα χειροτονήθηκε επίσκοπος Βόστρων της Αραβίας. Αποκεφαλίστηκε από τους Αγαρηνούς της Δαμασκού. Η μνήμη του τιμάται στις 4 Οκτωβρίου.

3. Ο Δαμασκηνός. Ιερέας, που βρήκε μαρτυρικό θάνατο. Κατά το Νικόδημο τον Αγιορείτη, ήταν και συγγραφέας θεολογικών έργων. Η μνήμη του τιμάται στις 9 Φεβρουαρίου.

4. Καταγόταν από τη Λάμψακο. Πέθανε με μαρτυρικό θάνατο την ίδια μέρα που μαρτύρησαν στην Αθήνα με λιθοβολισμό και οι Ανδρέας (στρατιώτης, ο οποίος καταγόταν από τη Μεσοποταμία), Διονύσιος (από την Αθήνα), Παύλος (στρατιώτης από τη Μεσοποταμία) και Χριστίνα (από την Αθήνα). Η μνήμη τους τιμάται στις 18 Μαΐου.

5. Πέθανε με μαρτυρικό θάνατο. Η μνήμη του τιμάται στις 14 Ιουλίου.

6. Καταγόταν από την Ανέα της Ελευθερούπολης. Μαρτύρησε στη φωτιά. Η μνήμη του τιμάται στις 14 Οκτωβρίου.

7. Μαρτύρησε κατά το διωγμό του Διοκλητιανού (284-305) μαζί με τον δάσκαλό του Αθηνογένη και τους συμμαθητές του Ριγίνο, Μαξιμίνο, Πατρόφιλο, Αμμών, Θεόφραστο, Κλεόνικο και Ησύχιο. Η μνήμη τους τιμάται στις 16 και 17 Ιουλίου.

8. Ασπάστηκε το χριστιανισμό, όταν ήταν δεσμοφύλακας του αγίου Ανανία, μαζί με άλλους επτά φρουρούς επειδή, κατά τους βιογράφους του, θαύμασε την ακλόνητη πίστη του αγίου. Όταν πληροφορήθηκε το γεγονός ο ηγεμόνας της Φοινίκης Μάξιμος, έδωσε διαταγή να τους δολοφονήσουν πνίγοντας τους στη θάλασσα. Η μνήμη τους τιμάται στις 26 Ιανουαρίου.

9. Μαρτύρησε μαζί με το συγκλητικό Γοργόνιο και τον Ίνδη. Τους έπνιξαν στη θάλασσα. Η μνήμη τους τιμάται στις 28 Δεκεμβρίου.

10. Καταγόταν από τη Νίκαια και πέθανε με μαρτυρικό θάνατο. Μαζί του μαρτύρησαν και οι πρεσβύτεροι Θεόδωρος, Ιωάννης, Νικηφόρος και Στέργιος, οι διάκονοι Βασίλειος και Θωμάς, οι μοναχοί Δανιήλ, Ευσέβιος, Ιερόθεος, Κομάσιος, Σωκράτης, Χαρίτων και Ετιμάσιος καθώς και ο επίσκοπος Θεόδωρος. Η μνήμη τους τιμάται στις 28 Νοεμβρίου.

11. Καταγόταν από τις Συρακούσες. Αιχμαλωτίστηκε στην κατάληψη της πόλης από τους Σαρακηνούς, επί Βασιλείου του Μακεδόνα (867-886), μαζί με τον πατέρα του Ιωάννη και τον αδελφό του Αντωνίνο. Οδηγήθηκαν στην Αφρική και μαρτύρησαν εκεί με αποκεφαλισμό. Η μνήμη τους τιμάται στις 23 Σεπτεμβρίου.

12. Μαρτύρησε μαζί με τον Ανδρέα. Η μνήμη τους τιμάται στις 18 Μαΐου.

13. Πέθανε με μαρτυρικό θάνατο. Η μνήμη του τιμάται στις 16 Μαΐου.

14. Επίσκοπος στην Αλεξάνδρεια. Μαρτύρησε επί Μαξιμιανού με αποκεφαλισμό. Η μνήμη του τιμάται στις 24 Νοεμβρίου.

15. Επίσκοπος Άργους. Η μνήμη του τιμάται στις 3 Μαΐου.

16. Καταγόταν από την Καππαδοκία και ήταν, μετά το δάσκαλο του Βασίλειο, δεύτερος ηγούμενος μονής. Η μνήμη του τιμάται στις 7 Σεπτεμβρίου.

17. Μόνασε στην Ατρώα της Βιθυνίας. Η μνήμη του τιμάται στις 13 Σεπτεμβρίου.

18. Καταγόταν από τη Γαλατία, κόμης επί Θεόφιλου (829-842). Μόνασε πρώτα στη μονή του Δαφνεώνα και έπειτα σ’ εκείνην του αγίου Φωκά. Η μνήμη του τιμάται στις 9 Οκτωβρίου.

19. Καταγόταν από τον Πόντο. Ασκήτεψε στη Γαλατεία και στην Αντιόχεια. Η μνήμη του τιμάται στις 25 Νοεμβρίου.

20. Ασκήτεψε και πιθανότατα μαρτύρησε στην Περσία, μαζί με τον Ακεψιμά. Η μνήμη του τιμάται στις 11 Δεκεμβρίου.

21. Ασκητής από τον Όλυμπο. Αγωνίστηκε μαζί με το Στέφανο το νέο υπέρ των εικόνων. Πέθανε με μαρτυρικό θάνατο. Η μνήμη του τιμάται στις 2 Νοεμβρίου.

22. Πατρίκιος, διοικητής της Αφρικής επί Ιουστινιανού. Μοίρασε την περιουσία του στους φτωχούς και πούλησε και τον εαυτό του ακόμα ως δούλο. Η μνήμη του τιμάται στις 20 Ιανουαρίου.

23. Αναφέρεται ως μαθητής του Αβά Λωτ. Η μνήμη του τιμάται στις 27 Ιανουαρίου.

24. Καταγόταν από τη Γαλατεία, η οποία βρισκόταν κοντά στην Άγκυρα. Ασκήτεψε στην Αντιόχεια, μέσα σ’ ένα τάφο. Η μνήμη του τιμάται στις 1 Φεβρουαρίου.

25. Ασκητής. Η μνήμη του τιμάται στις 7 Φεβρουαρίου.

26. Στρατιωτικός. Καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη. Πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Τούρκους και φυλακίστηκε στη Σαμάρα της Μεσοποταμίας. Όταν ελευθερώθηκε, πήγε στον Άθω και ασκήτεψε σε μια σπηλιά. Η μνήμη του τιμάται στις 12 Ιουνίου.

27. Πατρίκιος και δομέστικος επί Μεγάλου Κωνσταντίνου και επί Νικηφόρου A΄. Καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη. Ασκήτεψε στον Όλυμπο της Βιθυνίας και αργότερα σε ένα κελί στην Κωνσταντινούπολη. Η μνήμη του τιμάται στις 1 Ιουλίου.

28. Καταγόταν από την Τρίπολη της Πελοποννήσου και μαρτύρησε στον Τεμίσι της Μικράς Ασίας (1776). Η μνήμη του τιμάται στις 1 Ιανουαρίου.

29. Μαρτύρησε στην Τραπεζούντα (1453).

30. Πέθανε με μαρτυρικό θάνατο. Η μνήμη του τιμάται στις 30 Ιουνίου.

31.-57. Διάφοροι άγιοι με το ίδιο όνομα.

Βημόθυρο με τον Πέτρο και Παύλο στο ναό της Αγίας Αικατερίνης έργο του ζωγράφου Μιχαήλ Δαμασκηνού (μετόχι Μονής Σινά, Ζάκυνθος).

«Η παράδοση των κλειδιών του Παράδεισου στον Άγιο Πέτρο», τοιχογραφία του Περουτζίνο στην Καπέλα Σιστίνα του Βατικανού, έργο εμπνευσμένο από το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (Καπέλα Σιστίνα, Βατικανό).

Ο Απόστολος Πέτρος σε ψηφιδωτό του 11ου αιώνα (Μονή Οσίου Λουκά, Βοιωτία).

Ψηφιδωτό δάπεδο από τη βασιλική του Αρχιερέως Πέτρου στις Φθιώτιδες Θήβες.

II

Όνομα πατριαρχών της Κωνσταντινούπολης και της Αλεξάνδρειας.

1. Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης (652-654). Αρχικά διετέλεσε πρεσβύτερος και περιοδευτής Θράκης. Διαδέχτηκε στον πατριαρχικό θρόνο τον Πύρρο. Στη διάρκεια της πατριαρχίας του έδειξε αξιόλογα πνευματικά και διοικητικά χαρίσματα.

2. Π. Α΄ o μάρτυς. Διοίκησε την Εκκλησία της Αλεξάνδρειας την εποχή των φοβερών διωγμών του Διοκλητιανού, στη διάρκεια των οποίων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη και τον πατριαρχικό του θρόνο. Λίγο αργότερα αποκαταστάθηκε στο αξίωμά του, συνελήφθη όμως από τους διώκτες της Ορθοδοξίας και το 311 καρατομήθηκε. Έγραψε πολλά θρησκευτικά συγγράμματα, από τα οποία σώθηκαν μόνο λίγα αποσπάσματα και 15 κανόνες «περί μετανοίας», που συμπεριλήφθηκαν σ’ εκείνους της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου.

3. Π. Β΄ (373 - 380). Διαδέχτηκε στον πατριαρχικό θρόνο της Αλεξάνδρειας τον Μέγα Αθανάσιο και αγωνίστηκε θαρραλέα εναντίον του Αρειανισμού.

4. Π. Γ΄ ο Μογγός. Οπαδός του μονοφυσιτισμού, επιδίωξε ωστόσο, να αποκαταστήσει τη θρησκευτική ειρήνη στην Εκκλησία της Αντιόχειας και συνετέλεσε αποφασιστικά στην έκδοση από τον αυτοκράτορα Ζήνωνα του λεγόμενου «Ενωτικού» γράμματος, το οποίο όμως αντί να κατευνάσει, όξυνε τα πάθη των χριστιανών και προκάλεσε το διχασμό των μονοφυσιτών της Αλεξάνδρειας.

5. Π. Δ΄ (643 - 654). Στη διάρκεια της πατριαρχίας του δεν σημειώθηκε κανένα αξιόλογο γεγονός.

III

Όνομα Βυζαντινών αξιωματούχων.

1. Πατρίκιος και μάγιστρος (6ος αι.). Καταγόταν από τη Θεσσαλονίκη και εξαιτίας της μεγάλης μόρφωσής του, στάλθηκε το 534 από τον Ιουστινιανό στην Ιταλία ως πρεσβευτής στη βασίλισσα των Γότθων Αμαλασούνθα, όπου έμεινε μέχρι το 538 ως αιχμάλωτος. Το 550 στάλθηκε πρεσβευτής στο βασιλιά της Περσίας Χοσρόη A΄ και, δυο χρόνια αργότερα, πήρε μέρος στις δογματικές συζητήσεις με τον πάπα Βιργίλιο. Το 562 πήγε στη Μεσοποταμία, όπου διαπραγματεύτηκε την ειρήνη με τους Πέρσες. Έγραψε διάφορα έργα, τα κυριότερα από τα οποία τιτλοφορούνται Ιστορία και Περί πολιτικής καταστάσεως. Από αυτά ελάχιστα αποσπάσματα σώζονται.

2. Στρατηγός και κουροπαλάτης (6ος και 7ος αι.). Ήταν αδελφός του βασιλιά του Βυζαντίου Μαυρίκιου και το 594 διορίστηκε αρχιστράτηγος των επαρχιών της Ευρώπης. Λίγα χρόνια αργότερα ανακλήθηκε, αλλά το 602 διορίστηκε και πάλι στο ίδιο αξίωμα. Τον ίδιο χρόνο ξέσπασε η επανάσταση του στρατού, με αποτέλεσμα να εκθρονιστεί ο αδελφός του, και αυτοκράτορας να ανακηρυχτεί ο Φωκάς. Ο τελευταίος δολοφόνησε τον Μαυρίκιο και τον Π.

3. Πατρίκιος και στρατηγός (10ος αι.). Πήρε μέρος και διακρίθηκε στην εκστρατεία του Νικηφόρου B΄ εναντίον των Αράβων της Συρίας και στην εκστρατεία του Ιωάννη Τσιμισκή εναντίον των Ρώσων της Βουλγαρίας. Κατόπιν διορίστηκε από τον Βασίλειο B΄ αρχιστράτηγος της Μικράς Ασίας. Σκοτώθηκε στη μάχη των Λαπάρων εναντίον του στασιαστή Βάρδα Σκληρού.

IV

Όνομα 3 τσάρων της Ρωσίας.

1. Π. A΄ o Μέγας (Μόσχα 1672 – Πετρούπολη 1725). Ανέβηκε στο θρόνο το 1682 μαζί με τον αδελφό του Ιβάν και, υπό την αντιβασιλεία της αδελφής τους Σοφίας, απόκτησε την εξουσία μόνο στο 1689. Άφησε τις φροντίδες της πολιτικής στους μπογιάρους, ενώ αυτός αφοσιώθηκε σε στρατιωτικές και ναυτικές μελέτες. Για να ικανοποιήσει τη δίψα του για μάθηση, την οποία ταύτιζε με τη γνώση του δυτικού κόσμου, ταξίδεψε στην Ευρώπη (1697) και διδάχτηκε, ανάμεσα στ’ άλλα, και τη ναυπηγική τέχνη. Όταν γύρισε στη Ρωσία, για να καταπνίξει μια συνωμοσία που είχε οργανώσει η αδελφή του, εισήγαγε ευρωπαϊκές συνήθειες και ιδέες και άρχισε να κυβερνά απολυταρχικά, όπως όλοι οι άλλοι βασιλιάδες της εποχής του. Μια αποτυχημένη εκστρατεία εναντίον της Τουρκίας (1695-96) και η ανάγκη να βγει στη Βαλτική τον ώθησαν να αναδιοργανώσει και να ενοποιήσει στρατιωτικά το κράτος του. Το 1700, με την ειρήνη της Κωνσταντινούπολης, απέσπασε την Αζοφική από την Τουρκία και αμέσως κατόπιν βάδισε εναντίον του Κάρολου IB΄ της Σουηδίας. Νικήθηκε στη Νάρβα, αλλά είχε την ικανότητα να υποχωρήσει με τάξη για να συντρίψει κατόπιν τους Σουηδούς με μια σειρά νικηφόρων μαχών (1702-1709). Ενθαρρυμένος από τη νίκη, εξαπόλυσε μεγάλη εκστρατεία και κατέλαβε τη Λιβονία, την Εσθονία και μέρος της Καρελίας (1710). Ύστερα από επίθεση των Τούρκων έχασε την Αζοφική, υπέγραψε όμως ευνοϊκή γι’ αυτόν ειρήνη (1711) και επέκτεινε περισσότερο τις κατακτήσεις του στη Βαλτική, την οποία μετέβαλε σε μεγάλο εμπορικό και ναυτικό κέντρο. Για το σκοπό αυτό μετέφερε την πρωτεύουσά του από τη Μόσχα στην Πετρούπολη. Με την πράξη του αυτή έφερε μια μεγάλη και ενωμένη Ρωσία στον κύκλο των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης. Το 1723, έπειτα από ένα πόλεμο εναντίον της Περσίας, κατόρθωσε να φτάσει στις δυτικές όχθες της Κασπίας. Εκτός από την αναδιοργάνωση του στρατού και του ναυτικού, έβαλε τάξη σε όλη τη διοικητική ζωή και, αν και αύξησε τους φόρους, κατόρθωσε, σύμφωνα με τις εμποροκρατικές αρχές, να αυξήσει τα κέρδη του εμπορίου, να δημιουργήσει κάποια βιομηχανική βάση και μια ποταμοπλοΐα. Αναδιοργάνωσε επίσης τη Γερουσία, τη νομοθεσία, τις τοπικές οργανώσεις και έδωσε το όνομά του σε πολλά πνευματικά ιδρύματα. Δημιούργησε ένα απολυταρχικό, αλλά ενωμένο και παραγωγικό κράτος, σύμφωνα με το πνεύμα του ευρωπαϊκού φωτισμένου απολυταρχισμού, επισύροντας τις άγριες επικρίσεις των Σλαβιστών. Ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν κι ο γιος του Αλέξης, που ο Π. δεν δίστασε να σκοτώσει.

2. Π. Β΄ (Πετρούπολη 1714-1730), ανιψιός του Πέτρου A΄. Παιδί ακόμα (1727) ανέβηκε στο θρόνο με την υποστήριξη των συντηρητικών που έβλεπαν σ’ αυτόν το μέσον για τον περιορισμό της εξουσίας του τσάρου. Αδύνατος και ανίκανος, υπήρξε θύμα των μηχανορράφων της αυλής.

3. Π. Γ΄ (Κίελο 1728-Ρόπσα Ι΄), ανιψιός του Πέτρου A΄, δούκας του Χόλσταϊν, ανακηρύχτηκε διάδοχος του θρόνου (1742) από την τσαρίνα Ελισάβετ. Ανατράφηκε πρωσικά, διδάχτηκε μόνο στρατιωτικές γνώσεις, δεν κατάλαβε ποτέ το ρωσικό λαό και δεν δίστασε να ασπαστεί το λουθηρανισμό. Όταν έγινε τσάρος (1761), παραιτήθηκε από τις κατακτήσεις που είχε πετύχει σε βάρος της Πρωσίας στον Επταετή Πόλεμο και δέχτηκε Πρώσους αξιωματικούς στο στρατό του, γεγονός που προκάλεσε την αγανάκτηση της αυτοκρατορικής φρουράς, τόσο ώστε η γυναίκα του Αικατερίνη τον ανάγκασε να παραιτηθεί (1762). Αφού τον έκλεισε στη φυλακή, τον σκότωσε σε μια σκηνοθετημένη φιλονικία.

Ο Τσάρος Πέτρος ο Α’ (1672-1725) σε ψηφιδωτό (Πετρούπολη, Μουσείο Ερμιτάλ).

V

Όνομα 2 αυτοκρατόρων της Βραζιλίας.

1. Π. Α΄ και Δ΄ ως βασιλιάς της Πορτογαλίας (Κελούζ, Λισαβόνα 1798-1834). Γιος του Ιωάννη Στ΄, βασιλιά της Πορτογαλίας, και της Καρλότας των Βουρβόνων, ακολούθησε το 1807 την οικογένεια του στη Βραζιλία, όταν τα στρατεύματα του Ναπολέοντα, υπό την ηγεσία του Ζινό, έφτασαν προ των Πυλών της Λισαβόνας. Κληρονόμος του θρόνου μετά το θάνατο της Μαρίας A΄, πήρε τον τίτλο του πρίγκιπα της Βραζιλίας και δύο χρόνια αργότερα παντρεύτηκε τη Μαρία Λεοπολδίνη των Αψβούργων, κόρη του αυτοκράτορα της Αυστρίας. Έμεινε στη Βραζιλία ως τοποτηρητής του πατέρα του, αλλά το 1821 έδωσε όρκο πίστης στο βραζιλιανό σύνταγμα. Όταν όμως τα Κορτές της Λισαβόνας ακύρωσαν τα προνόμια και τις αυτονομίες που είχε αποκτήσει η Βραζιλία (ενισχύοντας έτσι τις τάσεις ανεξαρτησίας των ντόπιων φιλελεύθερων και προοδευτικών) ο Π. τάχτηκε με το μέρος τους και το 1822 κήρυξε την ανεξαρτησία της χώρας. Ονομάστηκε αυτοκράτορας και επέβαλε στη συντακτική συνέλευση ένα μετριοπαθές σύνταγμα (1824). Μετά το θάνατο του πατέρα του (1826) παραχώρησε σύνταγμα και στην Πορτογαλία, αλλά παραιτήθηκε από τον τίτλο του βασιλιά της Πορτογαλίας υπέρ της κόρης του Μαρίας B΄, που ήταν τότε επτά ετών και ανέθεσε την αντιβασιλεία στον αδελφό του Μιγκέλ. Αυτός όμως εκθρόνισε τη Μαρία και ανακηρύχτηκε απόλυτος μονάρχης (1828). Όταν το πληροφορήθηκε, ο Π. παραιτήθηκε από τον αυτοκρατορικό θρόνο υπέρ του γιου του Πέτρου B΄ και έφυγε για την Ευρώπη. Επικεφαλής μικρού στρατού από φιλελεύθερους, πήρε τον τίτλο του δούκα της Μπραγκάντσας, αποβιβάστηκε στο Οπόρτο και με μια κεραυνοβόλο εκστρατεία ανάγκασε το Μιγκέλ να συνθηκολογήσει (Έβορα 1834) και να φύγει στην εξορία. Αφού αποκατέστησε στο θρόνο την κόρη του Μαρία, αποσύρθηκε στην ιδιωτική ζωή.

2. Π. Β΄ (Ρίο ντε Tζανέιρο 1825 – Παρίσι 1891). Γιος του προηγούμενου, διαδέχτηκε τον πατέρα του το 1831 και είχε κηδεμόνα, έως το 1838, τον πρωθυπουργό Μπονιφάσιο ντε Ανδράδα υ Σίλβα. Το 1840 ανακηρύχτηκε ενήλικος και τον επόμενο χρόνο στέφτηκε αυτοκράτορας. Αν και ήταν φιλελεύθερο πνεύμα, ανοιχτό στις ιδέες του πολιτισμού και της προόδου, η βασιλεία του διαταράχτηκε από εσωτερικές επαναστάσεις και πολέμους με τις γειτονικές χώρες (από τις σοβαρότερες ήταν η επανάσταση του Ρίο Γκράντε ντο Σουλ 1835-45 και ο πόλεμος με την Παραγουάη (1865-70). Από το 1840 είχε καταργήσει το εμπόριο των μαύρων, όταν όμως το 1888 κατάργησε επίσημα τη δουλεία, προσβάλλοντας έτσι τα συμφέροντα των μεγάλων γαιοκτημόνων, ξέσπασε επανάσταση εναντίον του (1889). Χωρίς ν’ αντιτάξει αντίσταση, ο Π. παραιτήθηκε και αυτοεξορίστηκε στο Παρίσι.

VI

Όνομα 4 βασιλιάδων της Aραγονίας, της Ναβάρας και της Σικελίας.

1. Π. Α΄, βασιλιάς της Aραγονίας και της Ναβάρας (1094-1104). Συνέχισε τον πόλεμο που είχε αρχίσει ο πατέρας του Σάντσος εναντίον των Μουσουλμάνων: στις επιτυχίες του ήταν η πολιορκία και η κατάληψη της Ουέσκα.

2. Π. Β΄ ο Καθολικός, βασιλιάς της Aραγονίας (1196-1213). Αναγνώρισε την επικυριαρχία του πάπα Ινοκέντιου Γ΄ και πολέμησε εναντίον των Μουσουλμάνων (μάχη του Λας Νάβας ντε Τολόσα, 1212), αλλά στην παπική σταυροφορία εναντίον των Αλβιγινών υποστήριξε τους υποτελείς του της Προβιγκίας εναντίον των σταυροφόρων· νικήθηκε και σκοτώθηκε από το Σιμόν ντε Μονφόρ, αρχηγό της σταυροφορίας, ενώ πολιορκούσε το κάστρο του Μιρέ.

3. Π. Γ΄ ο Μέγας, βασιλιάς της Aραγονίας (1276-1285) και της Σικελίας (από το 1282). Απάλλαξε το βασίλειο της Aραγονίας από την υποτέλεια στον πάπα. Παντρεύτηκε την Κωνστάντσα, κόρη του Μανφρέδου της Σουηβίας και μετά το θάνατο του τελευταίου Σουηβού Κοραδίνου (1268), διεκδίκησε τα δικαιώματα των Σουηβών στο βασίλειο της Σικελίας. Με πρόσκληση των Σικελών που είχαν προκαλέσει την επανάσταση του Εσπερινού εναντίον του Καρόλου του Ανδεγαβικού (1282), αποβιβάστηκε στο Τράπανι, και, με τη συνεργασία των νησιωτών, κατέλαβε το βασίλειο. Κατόπιν κατάστρεψε τις ναυτικές δυνάμεις των Ανδεγαβικών στη Μάλτα και στον Κόλπο της Νεάπολης (1283-84), συνέλαβε αιχμάλωτο το μέλλοντα Κάρολο B΄ της Ανδεγαυίας και άρχισε την κατάληψη της περιοχής της Νεάπολης. Η επιχείρηση αυτή προκάλεσε τη βίαιη αντίδραση του πάπα Μαρτίνου Δ΄, που αφόρισε τον Aραγονικό και υποκίνησε εναντίον του εξέγερση των αριστοκρατών και στρατιωτική επέμβαση του βασιλιά Φίλιππου Γ΄ της Γαλλίας στην Καταλοία. Ο Πέτρος Γ΄ έσωσε την κατάσταση με παραχωρήσεις μεγάλων προνομίων στους ευγενείς, απαλλάχτηκε από τους Γάλλους και συμφιλιώθηκε με τον πάπα, στον οποίο υποσχέθηκε να επανιδρύσει το βασίλειο της Σικελίας ως παπικό φέουδο.

4. Π. Δ΄ ο λεγόμενος Cerimonioso, βασιλιάς της Aραγονίας και της Σικελίας (1336-1378). Βρισκόταν διαρκώς σεσύγκρουση με τους ευγενείς και με τον αδελφό του Φερνάνδο, που φιλοδοξούσε να τον διαδεχτεί στο θρόνο αντί της κόρης του, την οποία είχε υποδείξει ο Πέτρος Δ΄ ως διάδοχό του. Αφού νικήθηκε, ξαναπήρε το θρόνο του με τη βοήθεια του Αλφόνσου IA΄ της Καστίλλης (μάχη του Επίλα, 1348) και τιμώρησε τους ευγενείς, καταργώντας (Σαραγόσα 1348) το Προνόμιο της Ένωσης, παραχώρηση του Αλφόνσου Γ΄ το 1287, το οποίο περιόριζε πολύ τα δικαιώματα του βασιλιά. Μετά το θάνατο του Φρειδερίκου Γ΄ της Σικελίας, απέκτησε το στέμμα της (1377), αφήνοντας την αντιβασιλεία στην ανιψιά του Μαρία.

Ο Πέτρος A’ της Αραγωνίας (στη μέση), σε μικρογραφία του 15ου αιώνα.

VII

Όνομα 2 βασιλιάδων της Κύπρου και της Ιερουσαλήμ.

1. Π. Α΄ (1329-1369). Ικανότατος και έμπειρος στρατιωτικός καθώς ήταν, κατέλαβε το 1361 τη πόλη Σαταλία, την οποία έως τότε κατείχαν οι Μουσουλμάνοι. Το 1365 κατέλαβε την Αλεξάνδρεια. Δολοφονήθηκε από τους βαρόνους.

2. Π. Β΄ (1354-1382). Ήταν γιος του προηγούμενου. Το 1373 οι Γενοβέζοι κατέλαβαν την Αμμόχωστο και υποχρέωσαν τον Π. να τους καταβάλει τεράστιες αποζημιώσεις.

VIII

Όνομα βασιλιάδων της Πορτογαλίας.

1. Π. Α΄ o Δίκαιος (1357-1367). Γιος του Αλφόνσου Δ΄ του Ανδρείου, παντρεύτηκε το 1340 την Κωνσταντία της Καστίλης, μετά τον θάνατο της οποίας, παντρεύτηκε την ερωμένη του και ακόλουθο εκείνης, Ινές ντε Κάστρο. Το 1355, η Ινές, με διαταγή του Αλφόνσου Δ΄, δολοφονήθηκε. Το γεγονός αυτό προκάλεσε την αντίδραση του Π., ο οποίος ξεσήκωσε εναντίον του πατέρα του τη βόρεια Πορτογαλία· τελικά όμως συμφιλιώθηκαν. Πάντως ο Π., αμέσως μετά την άνοδό του στον θρόνο, διάταξε την εκτέλεση των δολοφόνων της Ινές. Στη διάρκεια της βασιλείας του συμπεριφέρθηκε με αυστηρότητα προς τους ευγενείς, γι’ αυτό και ήταν αγαπητός στο λαό του.

2. Π. Β΄ o Ειρηνικός (1648 – 1706). Γιος του Ιωάννη Δ΄, το 1667 έγινε αντιβασιλιάς του διανοητικά ανάπηρου αδελφού του Αλφόνσου Στ΄, τον οποίο και διαδέχτηκε στο θρόνο το 1683. Στη διάρκεια της βασιλείας του, η Πορτογαλία γνώρισε οικονομική ευημερία και εσωτερική ηρεμία. Ο Π. αποκατέστησε τις σχέσεις του με τις Κάτω Χώρες, συνομολόγησε συνθήκη ειρήνης με την Ισπανία και υπέγραψε επωφελείς για τη χώρα του εμπορικές συμφωνίες με την Αγγλία.

3. Π. Γ΄ (1717 – 1786). Ήταν δευτερότοκος γιος του Ιωάννη E’, συμβασιλιάς, μαζί με τη Μαρία, τη κόρη και κληρονόμο του αδελφού του Ιωάννη A΄ Εμμανουήλ, την οποία τελικά παντρεύτηκε.

4. Π. Ε΄ (1837 – 1861). Ήταν γιος της Μαρίας B΄ και του Φερδινάνδου του Σαξ-Κοβούργου-Γόθα. Έγινε βασιλιάς της Πορτογαλίας το 1853 και βασίλευσε μέχρι τον θάνατό του. Επιδόθηκε κυρίως στην πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας του.

IX

Όνομα ενός βασιλιά της Σερβίας κι ενός βασιλιά της Γιουγκοσλαβίας.

1. Π. A΄ (Βελιγράδι, 1844 – 1921). Bασιλιάς της Σερβίας, γιος του Αλέξανδρου Καραγεώργεβιτς, ηγεμόνα της Σερβίας που εκθρονίστηκε το 1858. Το 1903, μετά τη δολοφονία του βασιλιά Αλέξανδρου Ομπρένοβιτς και της γυναίκας του Δράγας, ο Π. ανακηρύχτηκε βασιλιάς της Σερβίας. Νικητής στους δύο βαλκανικούς πολέμους και υποστηρικτής του αντιαυστριακού επεκτατισμού, ακολούθησε άρρωστος το στρατό του κατά την υποχώρηση στον A΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Ξαναγύρισε στο Βελιγράδι το 1919 ως βασιλιάς των Σέρβων-Κροατών και Σλοβένων.

2. Π. Β΄ (Βελιγράδι 1923 – Λος Άντζελες 1970). Bασιλιάς της Γιουγκοσλαβίας. Παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Αλεξάνδρα, κόρη του βασιλιά της Ελλάδας Αλέξανδρου. Διετέλεσε μόνο αντιβασιλιάς μετά τη δολοφονία του πατέρα του Αλέξανδρου A΄ (Οκτώβριος 1934) μέχρι το αντιαξονικό πραξικόπημα του 1941 και τη γερμανοϊταλική εισβολή που ακολούθησε. Κατέφυγε τότε στο εξωτερικό και αργότερα στερήθηκε τον θρόνο του, με την ανακήρυξη της Ομοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας (1945).

X

Πρίγκιπας της Ελλάδας (1908-1982). Γιος του πρίγκιπα Γεωργίου της Ελλάδας και της Μαρίας Βοναπάρτη, σπούδασε στο Παρίσι και το Λονδίνο και ασχολήθηκε με την ανθρωπολογία. Πολέμησε στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο (1940-41) και αργότερα επιδόθηκε σε ταξίδια και μελέτες κυρίως στην Ινδία και το Θιβέτ για λογαριασμό του εθνικού μουσείου της Κοπεγχάγης. Έγραψε διάφορα έργα τα κυριότερα από τα οποία τιτλοφορούνται Από Αθηνών εις Καλκούταν, Το αιώνιον ζήτημα και Ο θεσμός της πολυανδρίας.

XI

Πολύ μικρός ορεινός οικισμός (υψόμ. 600 μ.), στην πρώην επαρχία Μιραμπέλλου, του νομού Λασιθίου. Υπάγεται διοικητικά στο δήμο Νεάπολης.

* * *

ὁ, ἡ, Α

1. λίθος, πέτρα

2. μτφ. δείγμα συναισθηματικής σκληρότητας («ὡς δὲ πέτρος ἤ θαλάσσιος κλύδων ἀκούει νουθετουμένη φίλων», Ευρ.)

3. μτφ. δείγμα αναισθησίας («νόῳ πέτρος ὁ τῆσδε [τῆς πηγῆς] πιών», Σωτ)

4. είδος καλαμιού

5. φρ. «πάντα πέτρον κινῶ» χρησιμοποιώ κάθε μέσο («οὐκ ἐχρῆν με... πάντα κινῆσαι πέτρον, κτείνοντα κἀκβάλλοντα καὶ τεχνώμενον», Ευρ.).

[ΕΤΥΜΟΛ. Παρλλ. τ. τού πέτρα με αλλαγή γένους. Η λ απαντά και ως θηλ. αναλογικά προς τον τ. λίθος* (ο, η), ο οποίος είναι και πιο συχνά χρησιμοποιούμενος].